Нигина ва Мирмалик

– Ман ?ам аз заволи гул ва хазони сабза дилхастаам, устод! Лекин бо даму нафаси бобоям завол ба камол табдил меёбад. Назар ба шунидам, чоршанбеи оянда очакалонам ташкили базми шо?аншо?иро тар?рез? мекунад. Яъне омадани бобоям ан?ариб аст!

* * *

Гапи Камолиддин дуруст баромаду Турконхотун баъди як ?афта шайхулислом, муставф?, мири ма?лис, шаробдор, солори матбах, сарвари ромишгарон устод Комгору шоир Сайфуддинро ба ?узур пазируфт. Мужда расонд, ки Султон Му?аммади Хоразмшо? душмани деринаро сарк?б намуда, ?олибу сарбаланд ба ро? баромадааст ва мебояд шо?и музаффару боз ?ам баландмартабагаштаро бо гулбонги осмонкаф исти?бол гирифт. Модари хушбахт фарзанди фир?зразми хешро Искандари сон? хонду даъватиёнро муаззаф сохт, ки перомуни исти?боли пуршук?? пешни?од ва андеша?ои худро м?ъ?аз ва мушаххас иброз намоянд.

Мири ма?лис, ки ба сол аз дигарон к?чактар буд, аввалин шуда, и?озаи сухан пурсид:

– ?абл аз ?ама, мунодиёнро бифармоем, то дар к?ю ма?алла?ои ша?р бонг зананд, ки дар фулон р?зи муборак ба шарафи ?алабаи бузурги шо?аншо?и Хоразм бар кофирон дар ??рган? базми ?амшед? ороста мешавад. Азбаски ме?монсарои м??ташам ва мусаффои ?асри подшо?? базмго?и асосист, онро о?илан бо дебои ?иматба?о ва зарф?ои нави пур?ило ороста гардонем ва барои аъёну ашроф курси?ои мурассаъ бигузорем, хони алвон? бикушоем ва мураббо?ои гулшакару асалтамъ, мева?оти рангину хушлаззат, полудаву ?анду ?алвои хелмахел ва таом?ои нак? бигузорем, ки ?ама аълосифат бошанд ва хурмо аз Мисру афлесун аз Рай ва харбузаи амир? аз Сарахс биёварем ва ончунон базми ?амшед? барпо кунем, ки дар таърих беназир бошад, рашки шо?они олам шавад!

– Мо дар ин базми ?амшед? аз саросари кишвар бе?тарин му?анн? ва хубтарин ра??оса?оро ба ?илва меоварем, – гуфт бо лабханди зебо устод Комгор. – ?айр аз ин, хуб мешавад, агар Шакархонум аз Бухоро маш?уртарин лут? ?озир бигардонад, то лутибоз? ба дара?аи ол? гузарад…

Навбати сухан ба шаробдор Саъдидин расид, ки ? аз замони салтанати шо? Отсиз ин вазифаро ба ??да дошту шаробдорию та?ияи машруботи Султон Текиш низ ба ??дааш буд. Вай андеша?ои мири ма?лисро куллан ?онибдор? карда, ?амин ?адар афзуд, ки шароби лоларанги Хоразм дар олам беадил аст, зеро бе?тарин ангур дар ин и?лим мер?яд ва маш?уртарин шаробкаш?о хоразмиянд.

–Барои пир?збазми подшо?и муаззам шароби ?амиле омода кардаам ончунон зулолу софу гуворо, ки ба масал бодаи та?урист аз насибаи а?ли би?ишт ва барои а?ли та?во ба ?адри коф? шароби кадар?[21 - шароби кадар? – аз растании кадар тайёр мешавад ва бештар дар тиб кор мефармоянд.] низ му?айёест.

Муставфии пиронасол, ки ? ?ам аз со?ибвазоифи ?адрдон ва пайванди оли хоразмшо?он буду аз зумраи хазинадорони порсо ва худотарс ма?суб меёфт, сухан мухтасар гуфт ва иттилоъ дод, ки барои сикказан? ба номи мубораки подшо?и со?иб?ирон ?утбиддин ибни Султон Му?аммади Хоразмшо? Искандари Сон? ба ?адри коф? захираи тиллои холис му?айёст. То?и хусравон? ва тахти заррин бо шаддаи навини ё?уту алмосу зуммурад мурассаъ шуда, хилъати нави шо?аншо?? бо волотарин зеварот ва ?аво?ироти олам оро ёфтааст. ?амчунин барои базми ?амшед?, ки иштироки ?азор нафар дар назар аст, кулли му?имот омода мебошад…

Турконхотун сухани масъулинро бо тамкин ва оромии модаршо?? мешунид. Дар ин миён чанд мавриде шуд барои эрод гирифтан, вале ? сарива?т худро ниго? дошт бо он андеша, ки ?ини ?амъбаст сухан ?отеъ биг?яд. ?айр аз ин, вай шоир Сайфуддинро махсус барои сан?иш даъват карда буду аз ? та?лили бикр ва пешни?оди шоирона умед дошт ва ?ар замон ба че?раи нуронии шоир менигарист. Мамнун буд, ки ин марди хирад г?ё аз ма?сади улё?азрат ого? бошад, ?арфу ?и?ои дигаронро мижа назада, боди??ат г?ш мекард ва мек?шид то ягон ?арф нашунида намонад.

Ша?хотун мехост маросими исти?бол нотакрор гузарад ва боз мехост, ки шоир Сайфуддин ин ?ояи ?ро та?вият бахшад. Бинобар ин пеш аз он ки вай сухан пардозад, лу?мае партофт:

– Эй шоири бузургвор, во?ифем, ки дар Исфара ба номи фарзанди мо ?асидае о?оз карда?. Бовар дорем, шо?асари сазовор мешавад. Ли?озо мехо?ем, бидонем, ки фикри шоир оид ба фикри дигарон ч? гуна бошад?

Сайфуддин баъди сано ва шукргузор? гуфт:

– ?аблан маъзарат мехо?ам, агар о?анги гуфтори мо табъи латифи нафареро ко?иш ди?ад. Азеро шоирон ?амеша сухан бепарда ва фошофош мег?янд ва дар навбати аввал аз манфаати олии аъло?аноби хеш дифоъ менамоянд.

Базми хусравон? анъанаи таърихии шо?они бузурги олам асту месазад, ки ба ифтихори пир?зии таърихии подшо?и азимулмартабаи Хоразми бузург а?аллаулло?[22 - Худованд ?ро иззату ?урмат кунад.] да?чандоне, ки Шумо гуфтед, ?ам?амаю дамдама кунем ва дарангодиринги таблу на?ора ба осмон?о барорем. Оё эдун ан?умани олишон ?ои лутибозист? ?аргиз на! Лут? касест, ки бо навохтани думбура ва хондани шеъру суруд бузу маймуну хирсро мера?сонад ва ин са?на барои к?дакон аст, на барои подшо? ва аъёну ашроф! «Анносу ано дини мулуки?им» фармудаанд бузургворон, яъне мардум равиши подшо?онашон пеш мегиранд ва аз ин р? мо набояд мардумро ба лутибоз? даъват кунем. Хуб мешавад, агар лутибоз? нею базми шеър ва ра?су шод? ба ав?и ол? расонем.

Боз як андешаи мушаххас дорам. Дар чунин ма?лиси м??ташам ва мутантан бо май нишастану бисёр шароб н?шидан низ нохуб аст. «Ал-хамру уммул хабоиса» гуфтаанд а?ли китоб ва ?а?и?атан ?ам май модари бади?ост.

Аз гуфтори шоири навзу?ур Шайхулислом ?аловати том бардошта, сид?ан муроот намуд:

– Шоири олишон ?ар ч? гуфтанд, аз дили мо гуфтанд. Ва он ч? фармуданд, билкулл са?е? ва ?обили ?абул асту базми бешароб оли?аноб мешавад! Ман ?ам ?аргиз ?аводори он нестам, ки чунин ма?лиси оли?аноб ба ма?фили хамру шароб табдил ёбад.

– ?ул-?ули май набошад, ?ул-?ули най форам садо намеди?ад! – шаробдор дар?ол лаб ба эътироз кушод. – Агар дар базми ?амшед? со?ибзафарон ба коми дил май нах?ранд, кай мех?ранд?!

Сайфуддин хост ?авоби сазовор гардонад, аммо Турконхотун имкон надод:

– ?ар он ч? шунавонидед, г?ши мо шунид ва дигар ?о?ат нест ба мунозираю гапгузарон?. Аз беху бун решакан кардани хордарахти ?ара?аро орзуи дерини фарзанди мо буд ва ба ин муносибат шодию тантана ба осмони ?афтум расонем, меарзад. Яъне, ?ам базми ?амшед? ташкил мекунему ?ам ба а?ли ??рган? зиёфати подшо?? меди?ем. Дигаронро ?ам фаром?ш намекунем. Фа?ат одати деринаи хоразмиён го?и шаробу таом ниго? дошта, дар суфрае шарбат мегузорему дар хоне шароб, то яке ба дигаре халал нарасонад. Бигзор лутибоз аз Бухоро ояд ва к?даконро шод намояд, лекин дар базми ?амшед? ?айр аз Сайфуддини Исфарангию Нигина ва ёронаш дигар шоиру ра??оса набошад! ?ама шуарою мутрибу шодгунаю ?офизон ба назди хал? бароянду дар бо?у гулгашт?о ?унарнамо? кунанду дар ситоиши бузургтарин шо?аншо?и олам маде?а хонанд.

Дастури мо, эй азизон, чунин асту аз ?амин ла?за дастурамали шумост. Аммо таъкиди доимии шайхулисломро аз ёд набароред, ки дуруст мег?янд: «Валло?у аълам бил?а?и?ати ва садрулаъзам бисавоби» Яъне, Худованд ого?тар аст бар ?а?и?ат ва садри аъзам бар савоб. Яъне иродаи шо?аншо?и олам му?аддамтар аст бар ?ама гуфтаю шунидаю сухан?ои мо…

* * *

Р?зи дигар, баъди намози бомдод, шайхулислом Шарофиддин дар ма?сура бо Сайфуддин бародарвор салом карду барои н?шидани як пиёла чой ба манзилаш хонд. Шоир даъватро бо хушнуд? пазируфт. Зеро бо хо?иши Турконхотун ба ин алломаи замона маде?ае навишта, ба дасташ супорида буду мехост, чанд байте ба самъи ? расонад. Шеър хонда шуд, аммо на муаллиф, балки мамд?? азёд ?ироат кард:

Эй Шо?, дил фишону бар ин фат? сар фароз,

В-эй Шайх шод бошу бад-ин мав?ибат биноз!

К-андар замони нусрату таъйид аз сафар

Алломаи афозили олам расид боз.

Ма?ду Шарофи миллату дин, он ки бар замин

Чун осмон ба файзи камол аст сарфароз.

Булфат?и садр, зодаи ислом он, ки ?аст

И?болро зи турраи дастори ? тироз.

Аз гав?араш чу на?ди ?а?и?ат риво? ёфт,

Афсона шуд ?а?и?ати бозори зулма?оз…

Гар дар А?ам баёни ту шар?и сухан кунад,

Саргум шавад фасо?ати аъроб дар ?и?оз!

Хондани башав?и Шайх нишонаи дилбурдаг? буд ва Сайфуддин, ки ма?з бо пешни?оди Турконхотун ба маснади Шайхулисломи Хоразм пазируфта шудани Шарофуддинро ?аблан медонист, аз фавран дастрас шудани шеъри тозаэ?од рамузи шоирона бардошт. Фа?мид, ки чаро ин марди тозалибос ва баландболо ?ар шаб сурма бар чашм меди?аду пайваста р??ан бар сару риш мемолад ва хушб?и?о фаровон истифода мебарад. Бовар кард, ки пайванди онон ро?атфизо ва ногусастанист.

Шайху шоир нони гарм бо г?шти мур? х?рданду андаке ла?ми г?сфанд ва харбуза. Ва?ти тановули ша?ду ширин? с??бат тасфид.

– ?ар дуи мо дар миллати обои хеш ?оннисорем ва хуб медонем, ки ашъори баланд?оя зевари давлату дин аст, – ба ?укми мизбон сухан о?озид Шайхулислом. – Сид?ан миннатдорам, ки ба кулбаи мо бетакаллуф ташриф овардед. Мо имкон дорем, батаан? с??бат ороста, аз камоли фитрию фазилат ва дониши ило?ии ?амдигар во?иф шавем.

– Мо низ бандаи Худои каримем ва ягона умедамон лутфу мар?амати ило?ист, – гуфт Сайфуддин чашм аз рухсораи нуронии Шарофиддин ибни Ма?дуддин наканда. Аввалин чизе, ки ?ис кард, покизамарди б?ё будани ин гироми?адр буд, г?иё дар ?айб кулолаи мушки анбар? дошта бошад. Ин марди хушлибоси тахмин шастсола, ки риши гирдаи ?атрон?, абрувони пайвастаи камон?, че?раи сурхинаи нурон? ва чашмони софи хуросон? дошт, мухтасар ?асби ?ол гуфту бо шайхи м?ътабари Ху?анд Бадеуддини Нур? шиноси дилхо? ва дерин буданашро махсус таъкид карда, бо ме?рубон? пурсид:

– ?оло, ки дар сарга?и кори нав ?арор доред, лутфан биг?ед, тадбир аз к? мепурсед?

– Оне, ки дини пок, му?аббати бе?араз ва дониши комил дорад, метавонад тадбир биг?яд. Дар урфият ма?оле ?аст: тадбир аз пир, ?анг аз сар?анг…

– Эдар, ки ба дарбори Хоразмшо? наздик шудаед, худро ба ч? василат манзур менамоед?

– Агар ме?рубонию ?урбати бе?араз ёбам ва рафтори шо?ро нек бишносам, ?унари хеш мутоби?и рой ва ?авои ? пешни?од мекунам. Аз тамаллу? мепар?езам. Чун кори савоб о?оз кунад, шеъри воло дар чашму дилаш ороста гардонам, то шодии шо? афзояд.

– Омади кори шоир аз к?шиш аст ё амри ?азо?

– К?шиш ?азоро сабаб аст.

– Ба фикри Шумо дар олам бе?тарин чиз кадом аст?

– Хушнудии Парвардигори азза ва ?алла ва розигии волидайн.

– К? о?илтар аст: аъроб? ё а?ам??

– Оне, ки бисёр донаду кам г?яд ва беш шунавад.