Ел Шоңы. Бесінді. III кітап

– Кабден осы сенi? ая?ы?а не бол?ан?

– Шо?ке, алды??ы жылы аттан ??ладым ?ой, содан берi осылай болып ?алды. Бiр тамыры созылып кеткен бе, ж?ргенде ауырады. Ал отыр?анда т?к бiлiнбейдi.

– Сен ?лi жассы?, ая?ы?ды емдеу керек ?ой.

– Талай емшiлерге к?рiндiм, бiра? н?тижесi болмай т?р ?зiрге..

– Сен ?ала?а бар. Сонда арнайы о?у бiтiрген мамандар бар, солар?а к?рiн. Ел арасында?ы емшiлердi? к?бi еште?е бiлмейдi. ?айта ?зiндi шатастырады. Е? д?рысы, ?алада?ы емшiлерге барып к?рiнген. Б?лай ж?ре беруге болмайды. Сенi? ?мiрi? ?лi алда. Жассы? ?ой, – деп оны? к??iлiнен шы?атындай бiраз жылы с?здер айт?ан едi.

Мынадай с?здерден со? оны? да к??iлiнде бiр жарасымдылы? орна?андай болды да:

– Шо?ке, ?ол ?ыс?а, олар?а бара аламын да? А?мола?а бару ?шiн де бiр ?ойды? ??ны керек.

– Сенi мен ?ала?а бар?анда ала кетемiн. Д?рiгерге к?рiнуге де к?мектесемiн.

Жiгiт куанып кеткендей ы??ай таныта отырып с?йледi:

– Шо?ке, олай болса барамын…

?ылмыс жаса?ан адамнын ??iнен, с?зiнен бiлiнiп т?ратын. Шо? оны п?лен жыл елге билiк айт?анда бай?ап ж?ретiн. Жауап ал?анда ондай адамдарды? к?зi де, с?зi де ?згерiп кететiн. Мынаны? с?зiнен, ж?зiнен еште?е бай?ай алмады. «Анау ?йел ?ателескен болар, оны? ?стiне б??ан деген ренiшi бар б?рыннан». ?йткенi, мына жiгiттi? алып ?аш?ан ?ызына ана ?йелдi? баласы да с?йлесiп ж?ргенiн естiген. Содан кейiн ?шiн алу ?шiн айтып отыр ма деп те ойлады. Шо? ендi ?з ойынан ?зi айныды. «Кiмге кiм ??самай жатыр. А?са?тар аз ба, менi? м?ным ?ателiк болар». Дегенмен, к??iлде т?р?ан с?ра?ты ?ойды.

– К?рiп отырсы?, ?абден, бiздi? ?йдi бiреу ?ртеп кеттi. Кiм деп ойлайсы??

– Шо?ке, кiм бiлген? Сiздi? достары?ыз да, д?шпандары?ыз да к?п ?ой.

– Ол рас. Сонда б?л ма?айда ма?ан жаманды? жасауы м?мкiн кiм деп ойлайсы?? – Б?л с?ра?ты ?дейi ?ой?ан едi. ?йткенi, бiр ауыздан бiр ауыз?а жететiн с?здер болады. Мына жiгiт сондай с?здi? бiрiн естiген шы?ар деп, ?дейi бiлу ?шiн с?ра?ан.

– Кiм бiлген? – деп ?ыс?а ?ана с?збен жауап берген едi. Жiгiттi? к?мiлжiп ?ал?анын бай?ады Шо?. Сол с?тте ?абденнi? ж?зi ?згерiп кеткендей болды. Шо? м?ны бай?ап ?алды. Сонда да б??ан Шо? м?н берген жо?. ?зiнше, м?ндай с?з естiп отыр?ан со? ?ялуды? белгiсi шы?ар деген пiкiрге то?та?ан.

?ткен жолы ?лпейiс бай келiп, бiраз ренiш бiлдiрiп кеткен. «Шо?ке, сiз оязда жа?сы атан?ы?ыз келiп, бiздi? барлы? ж?йрiктерiмiздi бергiздi?iз. Ал мына Темештерден, ж?йрiгiне ?арамай, бергенiн алыпты».

«Б?л оязды? н?с?ауы емес, ана губернаторды? тапсырмасы. Оны? арты жа?сы болмайды. Арты ?лкен с?з болып кету м?мкiн. Басы арты? с?здi тудыруды? ?ажетi ?анша?! Б?рiбiр орыстар бiлiп ?алса, арты кейiн ?лкен с?з болады».

Сонда ?лпейiс ?атты ашуланып кеткен. С?зiнi? арасында к?ремiз с?зiн айтып ?ал?ан. Шо? о?ан м?н бермеген сонда. Ренiштен ту?ан с?з шы?ар деп болжа?ан едi. ?азiргi с?тте ?лпейiстi? сол с?зiн еске алуында сыр бар едi. Мына жiгiт ?ызды алып ?аш?анда ?лпейiс б??ан ара т?сiп келiп с?йлеген. Сонда Шо? о?ан да м?н бермеген. Б?л жiгiт адал бол?ан со? соны жасап отыр ?ой деген ?ортынды?а келген. ?азiр сол ойына т?стi де, айтар с?зi ?згерiп кеткендей бол?ан. Сол ж?мсап, мынау соны? айт?анын орындап ж?р ме деген ой келдi басына. Бiра? сонда да ол пiкiрге то?тай алмады. Ол туралы айтып мына жiгiттi ренжiтiп аламын да деп ойла?ан едi. Бiра? к??iлiнi? ар жа?ынан бiр с?ра? туындап, сол маза бермей, содан кейiн с?ра?ан едi.

– Осы ?лпейiстi? са?ан ?андай жа?ынды?ы бар?

– Ол менi? на?ашымны? iнiсi ?ой.

– Сол на?ашы?ны? iнiсi бiздi? ?йге ?рт салуы м?мкiн бе?

– Шо?ке, оны мен ?айдан бiлемiн…

– Естiген шы?арсы?, ?ткен жолы мен оны? ?ш ж?йрiгiн орыстар?а алып берiп едiм. Со?ан ерегiсiп жасап ж?рген жо? па?

– Ол жа?ын бiлмедiм. – Жiгiттi? ж?зi та?ы да ?згерi?кiреп кеткен. Шо? ба?анадан берi жiгiт ж?зiне ?арап отыр?ан. Шо?ны? бiреудi тексергенде ж?зiн бай?ап отыратын ?детi болатын. Кей ?улар сыр бермейтiн. Ж?здерiнде еш?андай ?згерiс болмайтын. Ал адал адамдар ?ызарып, болмаса ж?зi а?арып кететiн. ?азiр мына жiгiттi? ж?зi а?арып кеттi.

– Ана ?лпейiстi? ма?ан аттарын орыстар?а алып бергенiме ?шiгуi м?мкiн бе? – деп, Шо? алдында берген с?ра?ын та?ы ?ойды. Онда?ы ойы – ж?зi та?ы да ?згере ме екен – бай?ау болатын.

Жiгiт с?л ойланып барып, ?зiлiс жасап жауап бердi.

– Ол да ?ажап емес…

Шо? мынаны? бiрден жауап бермей, ойланып ?ал?анына да м?н берiп отыр едi. Та?ы бiр ?ажабы, д?рыс с?йлеп отыр?ан жiгiт кенет кекештенiп ?алды. Шо? оны бай?ап ?алып, та?ы с?ра? койды:

– ?абден, сенi? осы кекештiгi? бар ма?

– Сасып, асы?ыс с?йлегенде ондайым бар.

– Мен сенi асы?тырып отырмын ба?

– Жо?, сiз мына с?ра?тары?ызбен менi кiн?лайтындай т?рiздiсiз…

– ?абден, оны? себебi бар, бiздi? ?йге от сал?ан адам а?са? дейдi. Содан кейiн айтып отырмын. Бiра? сен оны к??iлi?е алма! А?са? адамдар толып жатыр ?ой.

– Шо?ке, а?са? адам екенiн кiм айтты?

?йелдi? атын айтса, бiр ?лкен жанжалды? туындайтынын бiлдi де:

– Мен мына ?з к?зiммен к?рдiм. Сол кезде жазу жазып, шамды с?ндiрiп, денемнi? ??рыс?анын жазу ?шiн терезеден ?арап едiм, ай жары? екен, екi адам бiздi? ?й жа?тан ?тiп барады. Бiреуiнi? ая?ы а?са? т?рiздi к?рiндi ма?ан.

– Шо?ке, сiз ?ателескен боларсыз…

– Сонда ол адамны? ая?ы а?са? емес деймiсi?? Мен к?зiммен к?рдiм ?ой.

– ?айдан бiлейiн? – Мына с?здi айт?анда жiгiттi? ж?зi тiптен ?згерiп кеттi. Шо? б?рiн бай?ап отыр?ан едi. Алдында Малай айт?ан, ?лпейiс ?абденге мiнiп ж?р деп бiр жыл?ы берiптi. ??гiме арасында туында?ан ол с?зге Шо? кезiнде онша м?н бермеген. ?мытып та кеткен т?рiздi едi. ?лгiнде мына жiгiтпен ??гiме бол?анда, сол iнiсiнi? айт?ан с?зi ойлама?ан жерден басына орала кеттi. ?лпейiстi? сара?ды?ын бiлетiн, ол жайдан жай бермеген болуы керек. Ендi мына жiгiттi? ?ртегенiне к?дiгi к?шейе т?стi.

– Са?ан ?лпейiс неше жыл?ы бердi? – деп с?ра?ты т?теден ?ойды Шо?.

Сонда да берiлгiсi келмей, ?абден:

– Шо?ке, сiз ?ызы? адам екенсiз… Менi? ?й ?ртеуге еш?андай ?атысым жо?.

Шо? да мына жiгiттi? «?ызы? адам екенсiз» дегенiне ренжiп ?алды. Бiра? ол к?йiн сездiрген жо?.

– Мен сенi ?йдi ?ртедi деп кiн?лап отыр?ам жо?. Жай с?рап отырмын. Са?ан ?лпейiс бiр жыл?ы берiптi ?ой. Не ?шiн бердi?

– Шо?ке, туыс?анды? жолмен ма?ан мал берсе, онда т?р?ан не бар? Ол ?шiн оны кiн?лауды? ж?нi жо?…

– Мен сенi де, оны да кiн?лап отыр?аным жо?. Сенi? ?ке?нi? жа?сы адам екенiн, анада ?ыз дауында бiр адам айтып едi, сен кiмге тартып ?тiрiкшi бол?ансы??

– Шо?ке, мен ?й ?ртедi деп кiм айтып отыр сiзге? – Б?л с?ра?ты екiншi рет ?айталады ол.

– ?асы?да?ы жiгiттi? есiмi аузыма т?спей отыр. Ол кiм едi?

?абден сол айтып ?ой?ан екен ?ой деп ойлады. Ендi кейiн шегiнудi? ретiн таба алмады:

– Ол – Айдар…