Үһүйээннэр, номохтор

Маныаха Оноку инитэ уол туран кэлэр уонна Дьаарыттар охторун мунньубутун к?т???н а?алар. Ону ынараа?ылар к?рб?ттэр. Сэптэрэ а?ыйаабыт, биир ки?илэрэ баа?ырар, онтуларын с?гэн барбыттар. Онуоха Оноку алакыылыыр: «Алакыы! Алакыы!»

 – диир. Бу са?аны Дьаарын ойо?о истэр уонна эрин м???р: «???ээ?и уолу сиэбэккэ?ин, алдьархайы о?орторду?. Тугу арбын туонай

буола?ын ойумсуйа??ын», – диэн.

Дьаарын туран ойо?ун: «Эн да уда?амсыйан быччайа?ын, ???ээ?и уолу эн да сиэриий», – диир.

Онтон Дьаарын ойууннарын т?рд?гэр кыырар: «Бу ки?игитин кыайы?-хоту?, боччуйу?. Алдьархайы та?ааран эрэр», – диир.

Маныаха туран, т?р?ттэрэ бэйэтин м???лл?р: «Биир ууттан турбуккут, биир уйаттан ??скээбиккит. Ити эйиигиттэн биир мутук ?рд?к? ойуун. Онтугун кытта иирсэ?ин дуо?» – диэн ??рэн ыыппыттар. Онон т?тт?р? кэбин туонан

кэлбит.

Кэпсээнньит тылы бы?аарыыта:

Сардаан бастаах ох – модьу т?б?л??х ох.

Т??лээх охтор – к?б?с-к?н?т?к барар охтор.

Быыра ох – т?ргэнник барар ох.

Алакыы – киргил ??рэн алакылыырын ?т?ктэллэрэ буолуохтаах.

Арбын-туонай – бэйэ?ин ?рдэтинэ?ин, арбана?ын, кэпсэнэ?ин.

Кэбин туонар – кэмсинэр, му?адыйар.

ОНОКУ ОЙУУН ЭБИТ

?йэтигэр ?стэ кыырбыт. Бэрт до?ор ки?итэ ?л??р? гыммытыгар кыырбыт. Ол онно кутун к?рд?? сатаабыт ???. Ону биэрбэтэхтэр: «Кута сытыйан, ?л?н б?пп?т, биэрбэппит», – диэбиттэр.

Дьэ, онтон Оноку: «Мин тылбын ылыммаккыт. С????хпэр туран, аны кыырыам суо?а», – диэн, дьэ, аккаастанар. Уонна кыырбатах.

Ма?найгы кыырыыта. Айыы?ыкка киирэн, о?о уйата о?орон, о?о к?рд??р эбит. Маныаха о?о кута диэн к?рд??р эбит о?ону о?онон. Ону: «Сатаммат», – диэбиттэр. Онуоха: «Му? саатар тойон ба?а са?анан а?алы?, – диэн. Онтон: «Му? саатар т??лээх ?г?р?? са?ата», – диэн. Ону: «Сатаммат», – дииллэр эбит. «Мин к?рд????б?н ылымматыгыт. О?о кутун киринэн-хо?унан биэрэ?ит, онон мин саха ураа?хайы тугунан да кирдиктиннэриэм суох. Киринэн-хо?унан биэрэргит, салгын буолан, к?т?н хаалар, кылгас ?йэлээх, ?л?гэс буолар. Ити мин этэрбинэн куту биэрэргит буоллар, у?ун ?йэлээх, чэгиэн, к??стээх ыччат ??ск?? этэ. Саха?а, харахтарыгар к?рд?р?н туран, итэ?эттэриэм этэ. Ону миигин итэ?элбиттэн та?аара?ыт», – диэбит.

Иккис кыырыыта. С???? Айыы?ытын ту?угар Дь???г?йг? киирэн, Ынахсыт тардары с????н? ??скэти? диэн к?рд???р. Ону ылынаннар, ньирэй сытар буолар ???.

Оноку онон сиэмэ?э суох, Айыы ойууна эбит гынан баран, аккаастаппыт.

С?ЛЭ ?Л??ТЭ

С?лэ ойо?о, Оноку ийэтэ, Ар?аа ?рэх диэн сиргэ сылгы к?р?р эбит. Ар?аа ?рэх С?лэ ходу?ата эбит. Ити кэм?э били??и би?иги Эбэбит – хара ма?ыттан к??л. С?лэлээх били??и С?лэ дэриэбинэтиттэн хоту диэки баар алаастартан биирдэстэригэр олорбуттар бы?ыылаах. С?лэ ойо?о Ар?аа ?рэхтэн Орой сиринэн Ньурбачаа??а кэлэр эбит. Онтон Нымыла?ынан, Хото?о?унан дьиэтигэр барар.

Ньурбачаа??а Кэскил диэн балыксыт ки?и баар эбит. Эмээхсин киниттэн, сылгы к?рд???нэ таарыйа, куруук соболуур эбит. Биирдэ таарыйан: «Хайа, нохоо, собо? баар дуо?» – диир.

Кэскил: «Халлаан кыйдаан буолан, собо тахсыбатах. Суох», – диир. Ол кэм?э ?гэххэ тыас талыгырыыр. Дьахтар ону ???й?н к?рб?тэ, атыйахха тобус-толору собо м??? сытар эбит. Онтон: «Бачча соболоох эрээригин, мэлдьэ?э олоро?ун», – диэбит дьахтар. Онтон эти?эллэр, ?л?сс?б?ттэр

. Кэскил эрбэ?э тостубут уонна: «С?лэ эрбэхпин то?утта», – диэн Дьокуускайга киирэн ??сэр. Онуоха С?лэни тутан киирэ ка?аак тахсар. С?лэ киирбэт: «Мин билбэт сирим», – диир. Онтон икки?ин икки ка?аагы та?аараллар, боруоста тутан киири? диэн. С?лэ эмиэ киирбэт.

Онтон биир эмэ ки?и киириэххэр с?п, суут ы?ырыытыгар диэн ?й уган биэрдэ?э дии, онон хойут биир до?ор ки?илэнэн, икки ы?ыыр атынан, т??лээх ыырдан киирэр.

Ханна да тохтоомуна, суут дьиэтигэр к?т?н т??эр. Аан дьиэлэрэ к?м?л??к о?охтоох буолуо, онно сис туттан, иттэ турбут. Ол турда?ына, ынараа дьиэттэн биир нуучча ???с гыммыт: «Бу хайа ки?игиний?» – диэбит. Ону: «Кыйаар ки?итэбин. С?лэбин», – диэбит. Бу маныаха: «Ка?аактар тахса сылдьыбыттарын билэ?ин дуо?» – диэбит. «Билэбин», – диэбит.

Биир ка?аакка эппит: «Та?ааран ити ки?ини хаайы?», – диэбит. Ону: «Тахсыбаппын. Хоруйдат», – диэбит.

Ол кэнниттэн тойон 12 буолуохтарыгар диэри ка?аактары мунньубут, С?лэни хаайыыга та?аартараары. С?лэ сис туттан турбута турбутунан, хамсаабат да?аны. 8 буоланнар ка?аактар ?тэн-анньан кыайбатахтар. Дьиэлэригэр баппаккалар, быалаан баран тардыбыттар. 11 ки?и тардарыгар бэриммэтэх. 12 ки?и тардарыгар ат буолбут уонна муннунан, айа?ынан хаана баран ?лб?т.

До?ор ки?итэ т??ннэри-к?н?стэри дойдутун былдьа?ар уонна Онокуга: «А?а?ын нууччалар ?л?рд?лэр», – диэн этэр.

Оноку, дьэ, Дьокуускайга киирэр. Ыаллартан ыйдарар, а?а?ын оннук сиргэ к?мм?ттэр диэн. Ону баран ха?ар, б?р? са?ыйахтаах ки?ини сулбу тардан та?аарар. Онтон 3–4 тиити суулларар уонна кэччиктээбэккэ эрэ б?т?нн?? а?алтыыр. А?алан баран, кэччиктэтэлээн кутаа оттор. Б?р? са?ыйахтаах ки?итин бу уотугар быра?ар. Маныаха туран били ки?итэ ?с т?г?л аттыы с??рэн тахсыбыт. Ону ура?а?ынан ылан уокка быра?ан испит. Ону к?рб?т дьоннор, нууччалар да?аны, сахалар да?аны: «Бу Кыйаар дьоно илэ абаа?ылаах дьон эбиттэр», – диэбиттэр.

Оноку ити кэнниттэн а?атын у?уо?ун ыырдан тахсыбыт уонна, Нымылах икки Ньурбачаан икки ардыларыгар толоон баар, ол ойо?о?угар алаас сир баар, ол ортотугар булгунньахха о?кучах ха?ан, к?м?н кэбиспит. О?кучах ха?ыар дылы бэрэмэдэйдээх у?уо?ун ачаахтаах тииккэ ыйаан турбут. Ол тиит билигин охто сытар. Охтубута уонча сыл буолла. Урут, мин уончалаах эрдэхпинэ, ?к?й?н турар эбит этэ. Ачаа?а онно турара. Кэлин ачаа?а хайа барбыт этэ. Бу тиит ту?унан миэхэ э?эм о?онньор, Степанов Алексей, мин уончалаах уол эрдэхпинэ, 69 сыллаа?ыта, кэпсээбитэ.

Бу сири, С?лэ у?уо?а к?м?лл?б?т?н кэннэ, Мэ?э, Чээнэр

Мэ?этэ диэн ааттыыллар. Былыр ки?и у?уо?ун тутабыт диэбэттэр, ки?и мэ?этин эргийэбит дииллэр. У?уох диэхтэрин харыстаан, ыарыр?аан этэллэрэ эбитэ дуу.

Кэпсээнньит тылы бы?аарыыта:

?л?сс?б?ттэр – охсуспуттар, илиилэспиттэр.

Чээнэр – С?лэ о?онньоро. Петр Иванов диэн. Ити сир кини ходу?ата этэ.

УО?А СУОХ УО?АРАП

Быырта икки ойохтоох. Тус-ту?унан дьиэлээн олорбут. Улахан ойо?уттан икки уоллаах: Му?ур Илии Буолкап, Санта?а диэн. Оччугуй ойо?уттан биир уоллаах – Уо?а Суох Уо?арап. Бу уол ???э уо?а сиирэ?эс эбит.

Былыр ку?а?ан дии санаабыт о?олорун, ыа?аска уган, ыйаан кэби?эллэр эбит. Ол курдук Уо?а Суо?у ийэтэ: «Ыа?аска уган кэби?иэххэ», – диэбит.

Тас эмээхсин киирэн кэлбитигэр: «Эдьиэй, ити о?ону ыа?аска уктарыахпын ба?арабын», – диэбит. Ону туран: «А?ал эрэ, хотуй, ыа?аска угар о?о?ун», – диэн баран, о?ону ньилбэгэр ууран олорон, арыынан у?унуохтаабыт уонна: «Лик курдук. Ки?и ньилбэгэр биллэр. Хойут ки?и т?рд? буолсу. Ыа?аска уктарыма», – диэбит.

БАСКАРДЫЫР УЙБААН

Баскардыыр Уйбаан кылгас ки?и эбит. ?с ынахтаах ыалга а?аардаан ?лэлиир эбит. ?лэлиир ки?итин аата Гоморов диэн. Гоморов баай ки?итэ ???. Б?т?р??птэн хотуур ортотугар диэри а?аарыгар 8 былас оту оттонон, кээ?эн б?тэрэн кэби?эр. Хотуур ортотуттан (атырдьах ыйын 19 к?нэ били??и стилинэн) к?????? ?тт?гэр, дьэ, ардах да ардах бугул барыта ууга барбыт. Ону, дьэ, кээ?эн, куурдан, маска-окко ыйаан, с?гэнэн кэрдэр кэриэтэ с????лэригэр сиэтэн кыстаабыттар.

К????р? кы?ын, Бокуруоп са?ана (били??илиинэн алтынньы 14 к?н?гэр), эмээхсин туран ыалга сорукка ыытар (урут ынахтарбытын туттуох диирин с?б?лээбэт эбит) уонна ?с ына?ын с??скэ биэрэн кээ?эр. Хаанын с??рдээри сырытта?ына ойо?о тиийэн кэлэр. «Хайа, бу иирди? дуо? Туох буолан с????г?н кыдыйды??» – диир.

Маныаха о?онньоро к?лэр: «Хата, бу тоно?ун сиэ??ин, аны кы?ын дьыл кыстыа?ы?», – диэн.

Инньэ гынан баран, кы?ы??ытын а?аарын Гоморовка ?лэлиир, а?аарыгар бэйэтигэр от-мас булунар.

Дьыллара эрдэ со?ус, Дь?г??р?йэп са?ана (били??илиинэн ыам ыйын 6 к?н?гэр) кэлэн, ?рэх хаайар, онтон Ньукуолун са?ана (ыам ыйын 22 к?нэ) к??х от ??нэн, с???? лаппа кирэр буолар. Маныаха туран, ?с харыс хаар т??эн 12 хонукка турбут. Кы?ын курдук. Ыал-ыал с????тэ бу мантан элбэхтик сутаан ?л?р. Маны буус сут диэбиттэр эбит. Ити 148 сыллаа?ыта буолбут.

Бу сукка Баскардыыр Уйбаан ?с ына?ын к??д?й?н ?с талыы с?б?лээбит ына?ар биэрэр уонна отун, биэс гынан баран, 4 ынахха биэрэр. Отун биэс гыммыт биирин 7 ына?ар сиэтэр. Гоморов с????тэ имидиэр (туох да орпокко) ?лб?т уонна Уйбаан 7 ынахтаа?ын (барылара т?р??б?ттэр) истэн, суорат сии кэлэр. Дагдалаах суорат сиир. Дьиэтигэр кэлэн и?эн, д?л?? ???э олорон, ытаабыта ???: «Басхардыыр Уйбаан курдук, оппор кэмнээн с????м соро?ун ордорбут буолуум», – диэн.

Ити сут дьыл кэнниттэн улам ?ч?гэй буолан испит эбит Баскардыыр Уйбаан.

ААТТААХ ОЙУУН ДЬААРЫН