Хаціна

Хлопец патэлефанаваy шэрыфу i паведамiy таму, што за сталом, якi жадаy Бацюк, не варта прыязджаць. Падманваy яго тым, што яму тэрмiнова трэба з'ехаць назад на поyдзень, па важных справах. У гэты раз, перад тым як спусцiцца y падвал, Алесь навесiy дадатковых замкоy, добра замкнуy дзверы i вокны. І затым, спускаючыся пад хату, закрыy за сабой уваход у падвал. Ён старанна паклаy шчыт з дошак на месца. Тады ж у гэтае падвальнае памяшканне Алесь спусцiy з сабой ежу, лiхтарык, медыкаменты i нататнiк. Хутка паклаy усё на пусты край стала. З вялiкiм перажываннем унутры сябе, ён падышоy да залацiстых шароy, якiя ляжалi на падлозе, надзеy пальчаткi i падняy прадметы. Нерваваyся, акуратна паклаy iх на невялiкi стол.

Вярнуyшыся да бацькоyскага дзённiка, хлопец спрабаваy адшукаць у iм галоyны рычаг, сiлу, якая адкрыла яму iншы свет. Пару хвiлiн ён удумваyся, збiраy адвагу, шукаy рашучасць у сабе. Было няпроста i незразумела. У роспачы, якая надавала яму сiлу, Алесь думаy пра маму. Яго сэрца амаль замерла ад сумных i нудных думак: ён так даyно заставаyся без самага роднага чалавека y жыццi i гэта яго штурхала на рызыку. Пасля чаго хлопец зняy пальчаткi i дзёрзка кiнуy iх на падлогу. Ён зноy паyтарыy усе тыя дзеянне, якiя yпершыню адкрылi яму нязведаны свет. І y гэты момант тугi пра маму, хлопец прыклаy далонь да шара. Ён нядбайна i няyважлiва падняy перад сабой залатую сферу, дзе была гравiроyка «В-0». Алесь тоyстым пальцам дакрануyся да пазнакi, якая iмгненна кальнула яго, узяyшы кроплю крывi. Ён не паспеy прыбраць палец, як шар, нiбы iскра y ночы, зазяy i ахапiy залатым святлом яго цела. За iмгненне малады чалавек выпарыyся, зусiм не падазраючы аб новых загадкавых наступствах i падзеях, якiя паyплываюць на далейшы яго лёс i на лёс iншых людзей.

4.

Ноч. Удалечынi, злёгку весялiлась маланка, дрыжаy страшэнны гром. Праз тоyшчу хмар, разразаючы клубнi змрочных аблокаy, прабiваyся ваенны самалёт. Гучна гулi рухавiкi нябеснага транспарту. Чорны корпус, ад проблiскаy надыходзячай навальнiцы, мiльгаy у шэра-белай афарбоyцы.

На борце, у мяккiм паyзмроку i y поyным маyчаннi, у асяроддзi салдат, удумлiва стаяy Алесь.

– Салдат! Ну-ка сеy на месца! – гучна, па-камандзiрску, аднекуль з крыкам прагучаy голас.

Ад нечаканасцi, спахапiyшыся, Алесь хутка прысеy на цвёрдае сядзенне, прыцiснуyшыся спiной да сценкi паветранага судна. На борце, не лiчачы пiлотны экiпаж, з Алесем знаходзiлася яшчэ пяцёра вайскоyцаy. Салдаты сядзелi ля сцен, адзiн насупраць аднаго. Алесь, як i yсе вайскоyцы, быy у цёмна-шэрай вайсковай форме, з адметнымi знакамi на плячы i грудзях: аранжавы круг, у сярэдзiне якога чорны квадрат. На спiне yсiх байцоy вiсеy добра yкамплектаваны парашут. На грудзях маленькi заплечнiк i аyтамат. Алесь, у лёгкiм здзiyленнi азiраyся. Не паказваючы сваю слабасць i спалоханасць, ён хацеy думаць, што гэта yсё несапраyднае. Адно толькi пытанне yсяляла y яго сумнеyныя пачуццi: цi змагу я вярнуцца дадому? У яго вялiкiх вачах быy роздум i насцярожанасць. У змрочным асвятленнi амаль немагчыма было yбачыць усiх салдат. Алесь толькi злёгку заyважаy сiлуэты благога хлопца, якi моyчкi сядзеy насупраць яго. Салдат трымаy сваiмi тонкiмi халоднымi пальцамi фатаграфiю. Гледзячы на яго, Алесь захваляваyся, у яго прачнулася пачуццё страху i прадчуванне непрыемнага. Ён быццам толькi што прачнуyся i пачаy круцiць у сваёй галаве толькi адны пытаннi: «Дзе я?», «Якi зараз год?», «Я на вайне або на якiх-небудзь вучэннях?.. » Ён не панiкаваy, працягваy цiха сядзець, дадаючы да пытанняy яшчэ тое, што тычылася яго бацькi i таямнiчага партала. Усё станавiлася яшчэ больш заблытаным, чым раней. Хлопец пiльна yслухоyваyся i yглядаyся y чорныя, змрочныя месцы самалёта.

Праз пару хвiлiн на борце загарэлiся светла-зялёныя дыёды, разагнаyшы цьмяное святло паветранага памяшкання. Дыёды шчыльнай паласой асвятлiлi yвесь калiдор, усю прастору памiж салдатамi. З кабiны кiравання выйшла саракапяцiгадовая жанчына, у шэрай унiформе другога пiлота. Яна была невысокага росту. Твар яе быy круглявым, амаль не маршчынiстым i са строгiмi рысамi: вузкiя бровы, невялiкi разрэз сiнiх вачэй, тонкi нос i маленькi рот. На галаве была шэрая фуражка, валасы каштанавага колеру былi распушчаны i ляжалi на яе моцных плячах.

– Капiтан, навальнiца на падыходзе. Трэба зараз жа дэсантавацца. Альбо мы yпусцiм момант! – выразна сказала яна.

Алесь пачуy знаёмы голас i паглядзеy у бок пiлота. У некалькiх кроках ад хлопца стаяла жанчына вельмi падобная на яго маму. У гэты мiг па яго целе быццам ударылi электрычным токам. Сэрца шалёна застукала. Хлопцу цяжка было прыняць убачанае i yсвядомiць, як блiзка да яго знаходзiyся чалавек, якога ён страцiy.

– Мама?! – цiха пра сябе прамовiy Алесь, не адводзячы вачэй ад жанчыны.

Рукi закалацiлiся. Вочы загарэлiся. Ён глядзеy i глядзеy на яе. Верыy, не сумняваyся y тым, што перад iм знаходзiлася яна, яго любячая мама.

Алесь yстаy. А затым, быццам не заyважаючы вакол нiкога, акрамя яе, гучна крыкнуy:

– Мама?!

Салдаты, у тую ж секунду, здзiyленым поглядам паглядзелi на хлопца. Для yсiх, яго паводзiны былi нечаканымi i дзiyнымi. Увесь гэты час Алесь моyчкi стаяy, сцiскаy вiльготныя далонi сваiх рук. Яму хацелася падысцi да мамы, абняць яе i проста пабыць побач. Але розум кружыy яму галаву, спыняy яго i штурхаy на непрыемныя думкi. Ад гэтага, ён стаy глядзець на яе, як на yспамiн. Вочы Алеся налiлiся вадою, а сэрца забушавала ад вялiкага перажывання. Ён не мог паверыць, што яго мама тут, з iм, жывая. Жанчына з лёгкай усмешкай на твары i сумнымi вачыма, паглядзела на Алеся цёплым поглядам, праводзячы маладога чалавека на вайну.

У той момант, Алесь успамiнаy, як у апошнi раз бачыy маму па-сапраyднаму жывой. У той фатальны пахмурны восеньскi дзень, ён падвозiy яе y аэрапорт. А праз гадзiну самалёт, на борце якога была яго мама, выбухнуy. Хлопца iмгненна накрыла сумнымi пачуццямi, болем.

А жанчына, калi паглядзела на Алеся, адчула yсе матчыны пачуццi, яе вочы напоyнiлiся слязьмi. Яна хацела абняць сына, таксама yзаемна прыцiснуць яго да сябе. Але толькi зiрнула на яго адчайнымi сiнiмi вачыма, сцiснула вусны. Затым сумна пакiнула салдат, пайшла, вярнулася да першага пiлоту.

Капiтан Катляроy, кiраyнiк усёй ваеннай групы, знаходзiyся побач з жанчынай-пiлотам, калi Алесь, нечакана для yсiх, падняyся з месца i загаварыy. Камандзiр хутка адрэагаваy на yчынак хлопца i неадкладна падышоy да яго. Ён моцна ляпнуy салдата па плячы. Ад удару, радавы Траyнiк расслаблена прыцiснуyся да сцяны.

– Збярыся, салдат! Тут няма тваёй мамы! Цяпер тут толькi вайна, твае таварышы i наша будучыня! – строга сказаy глухiм голасам камандзiр, а затым, смеючыся, дадаy. – Рыхтуйся да скачка, дзяyчынка.

Усё цiха засмяялiся. Гэты смех выклiкаy у байцоy лёгкую адцягненасць перад трывожным скачком.

– Гэта датычыцца yсiх! Рыхтуемся да скачка! Хутчэй! – збянтэжана i грозна паглядзеy на сваю каманду трыццацiпяцiгадовы капiтан, а затым, злёгку прыжмурыyшы блакiтныя вочы, пачухаy свой тонкi ружовы нос.

Усе салдаты неадкладна yсталi i павярнулiся да камандзiра, закрыyшы сабой прастору перад Алесем. А хлопец, усё ж паспрабаваy выцягнуцца, як мага вышэй падняy галаву, i зноy паглядзеy у бок дзвярэй у кабiну кiравання. Але жанчыны yжо не было.

Алесь змрочна апусцiyся на пяткi i сумна павярнуyся да капiтана. Тут жа перад iм адчынiлiся дзверы фюзеляжа для выхаду парашутыстаy у неба. Хлопец адразу ж адчуy увесь паток халоднага паветра, якi цалкам ахапiy яго твар. Дзiкi навальнiчны парыy шумеy, бiy па твары, вяртаy Алеся y цвярозыя пачуццi. Тым самым дазваляy хлопцу сканцэнтравацца перад скачком. На шчасце, для радавога Траyнiка гэта будзе не першы скачок з парашутам. У студэнцкiя гады ён ужо скакаy з самалёта, i зараз у яго не yзнiкала нiякiх праблем зноy гэта зрабiць. Усё што яго насцярожвала, гэта толькi начны скачок у невядомасць. Ён не ведаy, якая стаiць задача перад салдатамi i што там унiзе. Алесь глядзеy на капiтана i чакаy загад. А камандзiр глядзеy за спiну Алеся, пiльна разглядаючы сваiх салдат.

– Агуркоy, што ты там круцiшся? – гучна крыкнуy круглатвары капiтан Катляроy. – Сяржант Сядоy, дапамажы ты yжо яму.

Худы хлопец Агуркоy не бачыy капiтана i не чуy, пра што яму даносiy Катляроy. Спалоханы васемнаццацiгадовы салдат баяyся скачка, баяyся палёту, прызямлення i yсяго таго, што чакае яго на зямлi. Ён дрыготкiмi рукамi калупаy зашчапкi на рамянях.

– Траyнiк гатовы? – выбухова спытаy капiтан.

– Да чаго?.. Не! Так! – не чакаючы пытання, разгублена адказаy Алесь, гледзячы прама y круглыя вочы камандзiра.

Затым, Алесь надзеy на твар празрыстую маску i паказаy вялiкiм пальцам левай сцiснутай далонi на тое, што ён быy гатовы.

– Памятай, радавы, чырвоны дах! Чырвоны дах! – праз гучны шум самалёта i хрыплага свiсту парываy паветра, Катляроy паyтараy двойчы. – Пайшоy! Пайшоy! – узяyшыся за каyнер салдата Траyнiка, высакарослы капiтан пацягнуy яго да выхаду. – Першы пайшоy!

Алесь выпаy з самалёта, ляцеy, як камень, унiз. Сустрэчнае халоднае паветра бiла па yсiм целе. А навальнiчны вецер яшчэ не ахапiy прастору дэсантуючага салдата, таму хлопцу было лягчэй апускацца да зямлi.

Уся група салдат ужо знаходзiлася па-за самалётам. А yнiзе, справа ад салдат, мiгцелi выбухi. Паласой гарэy жоyта-чырвоным полымем гарызонт. Дзесьцi на yсю моц iдуць бiтвы. Грукатала артылерыя, перакрыкваючы гром.

Алесь працягваy спускацца да цемры. Ад няведання, што чакае яго yнiзе, хто чакае яго на зямлi, хлопец хутка маляваy сабе страшныя варыянты свайго прызямлення. Затым ён убачыy у проблiсках светлавых маланак чорныя сiлуэты iншых салдат, што разляталiся па небе i хлопец сканцэнтраваyся на сваiм палёце. Цяпер ён чакаy, калi ж яму адкрыць парашут. Кожная жылка яго цела дрыжала i вось, шэры парашут iмгненнем расчынiyся над яго галавой. Хлопца жвава ледзь пацягнула yверх, а затым ён стаy павольна апускацца yнiз.

Навальнiчныя маланкi гулялi y небе, бiлi па глебе i дрэвах, асвятляючы yсё тое, што было пад нагамi салдат. Пры святле такiх агнёy, толькi чырвоны дах упрыгожваy чорны гарадскi пейзаж. Ён адлюстроyваy сiлу надыходзячай навальнiцы i служыy вiдавочным месцам збору yсёй ваеннай каманды.

Блiжэй да зямлi вецер узмацнiyся. Цяпер жа зусiм небяспечна i нялёгка было прызямляцца. Раскрыты парашут тузала, хiлiла y левы бок, аддаляючы Алеся yсё далей ад будынка з чырвоным дахам. Як бы хлопец не стараyся падпарадкаваць стропы, кiраванне y такое надвор'е yсё цяжэй паддавалася яму. Напружанне y душы хлопца павялiчвалася. Тым не менш ён наблiжаyся да роyнай мяккай чорнай паверхнi. Праз некалькi секунд Алесь павольна плюхнуy у растаптаную, як кашу, глебу. Некалькi метраy вецер гнаy парашут па гразi, цягнуy за сабой салдата. Паступова хуткасць слiзгацення гублялася. І спыняючыся, Алеся прыцягнула да сырой траншэi, куды ён у вынiку мякка звалiyся. Тады парашут прыцiснула да кавалка бетону, да асколку, якi тырчаy з-пад зямлi, за траншэяй. Алесь спешна адшпiлiy усе перамычкi i вызвалiyся ад парашута. Затым ён зняy i адкiнуy маску з твару, аддыхаyся. Гледзячы на ледзь бачны рыхлы пясок, што ляжаy на паверхнi, што быy перад iм, салдату захацелася вярнуцца дадому. Ён шкадаваy аб тым, што yзяyся за вынаходнiцтва, якое перанесла яго y змрочны час. У роспачы вiнавацiy толькi сябе. Алесь больш нi пра што не думаy: нi пра сустрэчу з чалавекам, якi быy падобны на яго маму, нi пра бацьку, якога ён у адзiноце меy намер адшукаць.

Іншыя ж салдаты разляцелiся па небе i хаатычна прызямлялiся хто куды, па-рознаму знаходзячыся ад пункту збору.

Магутны грукат грому хваляй рассякаy вiльготнае паветра. Быццам уся зямля задрыжала ад яго шуму. Алесь здрыгануyся, прачнуyся ад тужлiвых думак i вярнуyся да акружэння. Узяyшыся за зброю, не разумеючы, у якой вайне ён жыве, Алесь хацеy ведаць, хто i дзе яго ворагi. Аднак, не беручы y разлiк надвор'е, паблiзу было цiха. Нiякiх чалавечых крокаy або слоy ён не чуy. Тут жа дробны дождж, iмжа, абмывала брудную форму салдата. Гiдкi пясок сцякаy з яго галавы, па спiне i нагах. Бруд хутка адбiваyся ад шчыльнай тканiны ваеннай унiформы. Калi ж вецер узмацнiyся i павеяла пахам мора, Алесь выцягнуy скручаны чорны плашч з пятлi y нiзе заплечнiка. Пасля перавесiy заплечнiк на спiну. Хутка разгарнуy плашч i накiнуy на сябе тонкую чорную ахову. Ён працягваy стаяць на месцы, круцiy галавой, вадзiy вачыма, быццам чагосьцi чакаy. Алесь адчуваy, як плашч пачаy саграваць яго цела. Голы твар лавiy часцiнкi рэдкiх, зусiм дробных кропель. Паветра станавiлася больш вiльготным.

Над галавой разрасталася велiзарная хмара, якая, тут жа, звонка загрукатала i следам пусцiла yнiз вялiкiя кроплi вады. Тады ж i пайшоy пралiyны дождж. На вялiкi горад, на яго развалiны, руiны i на будынкi, што засталiся амаль ацалелымi, хлынула нябесная вада. Яна ручаём, шумна сцякала па бетонных плiтах на друзлую i цвёрдую глебу нiзiн, утвараючы сабой вялiкiя лужыны. Назапашвалася y салдацкiх траншэях i напаyняла сабой шырокiя варонкi ад варожых бомбаy. Пыл таго абстрэлу заснуy у гразi шэрага горада.

Маланкi, адна за адной, працягвалi сеяць святло. Дзякуючы гэтаму Алесь змог агледзецца.

Аддзялiyшыся ад усiх, Алесь не адпускаy напружаны i чакальны стан. Але пасля чарады б'ючых маланак, хлопец двума рукамi моцна схапiyся за стралковую зброю i вырашыy, што пара дзейнiчаць. Першай справай ён паглядзеy, што ж робiцца за траверсам ззаду яго. Горы разбiтых бетонных сцен, жалеза, ляжалi далёка ад траншэi. У акрузе, у гразi yсё yсеяна мёртвымi целамi. Іх было занадта шмат. Малая частка з iх была апранута y тую ж шэрую вайсковую форму, што насiy Алесь. Веяла пагрозай. Ад гэтага хлопцу стала няёмка i страшна, уся гэтая атмасферная карцiна вайны палохала несапраyднага салдата. Алесь нiколi раней не ваяваy, а тым больш не бачыy столькi загiнулых людзей. Не сабраyшыся з думкамi, Алесь у страху зноy схаваyся y траншэi, апусцiy галаву i застыy на месцы. Ён хаваyся ад мёртвых, бо думаy толькi пра iх, а не пра тое, як прадоyжыць шлях. У той разгублены момант ён адчуy мяккi дотык па назе. Нечаканы разрад маланкi асвятлiy усю прастору – пад нагамi Алеся, у бруднай вадзе ляжала дарослае мужчынскае цела y бела-чорным камуфляжы. Яго мёртвы зялёны твар, з адкрытымi чорнымi вачыма, цьмяна абмалёyваyся пры секундным святле. Ён быy жахлiвым i вельмi страшным. Зялёная галава, як i yсё цела, калыхалася y каламутнай вадзе. Калi ж яркае святло маланак згасла, знiклi yсе абрысы мерцвяка i цела злiлося з цемрай. Тады забiты зноy дакрануyся правай нагi Алеся.

Хлопец адскочыy, адышоy ад цела. Ад жаху ён хутка пайшоy па траншэi, пераступаючы нежывыя целы на сваiм шляху. Моyчкi, па змрочнай муцi, у дождж i y дрыготкiм вар'яцкiм святле маланак Алесь накiроyваyся y бок будынка з чырвоным дахам. Ён як звер iмчаyся наперад, адчуваючы неспакойнасць душы i халодны страх сэрца. Ногi цяжка iшлi, рукi слiзгалi аб пясчаныя сцены, па якiх хутка сцякала дажджавая вада. Калi ж салдацкае yмацаванне скончылася, Алесь, не задумваючыся, цяжка вылез на паверхню. Аддыхаyся, супакоiy сябе тым, што нарэшце ён быy наверсе. Затым шырока адкрытымi вачыма, пад уплывам начной цемры, хлопец паспрабаваy агледзецца па баках. Маланкi yжо не так часта гулялi y небе, а тоyстыя кроплi вады падалi перад яго тварам, сцякалi па яго плашчу. Вакол было змрочна i мокра. Цяжка было выразна yбачыць гарадскiя далi. Начны пралiyны дождж маскiраваy мясцовасць, сцiхалi шумныя навальнiчныя разрады. Усё радзей асвятлялася мясцовасць перад салдатам, здавалася, што вось-вось святло зусiм знiкне i пакiне маладога хлопца y поyнай цемры. І y гэтае iмгненне, калi Алесь яшчэ стаяy недалёка ад траншэi, здалёк, нечакана пачуyся адзiночны стрэл, якi яшчэ больш азмрочыy дух хлопца. А затым з левага боку пачулася кулямётная чарга i y бок напалоханага салдата паляцелi кулi, якiя свяцiлiся y цемры. З назапашанай злосцю i з вялiкiм страхам, у секунду небяспекi хлопец зрабiy некалькi хуткiх крокаy наперад. Ён не чуy, як аб цвёрдую паверхню бiлiся кулi, як яны злосна свiсталi вакол яго цела: шумеy дождж, шумеy капюшон на галаве, шумела сэрца. Калi ж яшчэ з большай сiлай загрукатаy кулямёт, Алесь стаy хутка бегчы наперад, амаль не бачачы нiчога перад сабой. Спатыкаyся, стукаyся i падаy. Хутка yставаy. Неакуратна перабiраy ногi y палохаючай начной цемры. Бег да таго часу, пакуль не yпёрся y паyразбураны будынак, у яго ацалелую частку першага паверха. Алесь схаваyся тут, у цёмным куце пад плiтой, што калiсьцi падзяляла першы i другi паверх, а цяпер схiлiлася: адзiн край да падлогi, а другi трымаyся за сцяну. Хлопец вiдавочна не хаваyся ад моцнага дажджу, якi не пераставаy палiваць разбураны горад. Алесь баяyся жахлiвай ночы i варожых куль. Некалькi гадзiн праведзеных тут сталi для яго катаваннем. Прыцiснуyшы каленi да сябе, перакулiyшы капюшон плашча за спiну, радавы падоyгу цiха сядзеy i yслухоyваyся y кожны шоргат, у кожнае дакрананне кропель да бетону, глебы. Ён чуy незнаёмую гаворку, павольны тупат чаравiкоy. Салдаты праходзiлi побач. Яны, як паляyнiчыя, якiя вось-вось знойдуць загнанага y вугал спалоханага звера. Хлопец упершыню y сваiм жыццi трымаy у руках аyтамат i y той момант ён моцна трымаy яго перад сабой. Алесь рэзка круцiy галавой па баках i страшна yяyляy сабе, як яго знойдуць, як першым падзе гарачая гiльза з чужой зброi. Паступова крокi i шэпт салдат згасалi, усе чалавечыя гукi павольна аддалялiся ад яго. Хлопец яшчэ доyга сядзеy у халодным поце. Яму здавалася, што яго атачылi ворагi i чакаюць, калi ж ён сам выйдзе з цёмнага кута.

За гадзiну непагадзi yся паверхня астыла, злёгку падзьмула халодным паветрам. А праз гадзiну, праз шэрыя аблокi пачало цьмяна прабiвацца святло круглага месяца, якi адкрываy змрочны вясновы страх вайны.

Пасля Алесь хвалююча i аглядаюча, не спяшаючыся адважыyся выйсцi з-пад жалезабетоннай плiты. Час сядзець i чакаць для яго скончыyся. Ён рызыкоyна паспяшаyся iсцi далей. Нявопытны салдат, як дзiця з хмурным тварам, працягваy прабiрацца наперад. Цвёрдая падэшва ступала то на жалеза з бетонам, то на мяккую i цвёрдую глебу, то на дробныя лужыны. Алесь абыходзiy застылыя целы людзей. Ён iшоy без усялякiх дакладных каардынатаy, спадзяваyся толькi на сваю зрокавую памяць. Бо y момант скачка ён бачыy толькi чырвоны дах будынка i тады, у галаве, ён маляваy сабе адлегласць, запамiнаy, у якiм жа баку знаходзiлася ад яго кропка збору. Па-ранейшаму y галаве круцiлiся розныя думкi: ад няyдалага завяршэння шляху, да хуткага вяртання да дому; ад сям'i, да смерцi. Ён часта азiраyся назад, каб даведацца, цi няма за iм варожых салдат. Вакол без краю цягнецца забiты горад. Неспакойная ноч станавiлася празрысцей пад месяцовым святлом. Было хоць нешта вiдаць. Алесь быy рады гэтаму шару, якi свяцiy у небе, якi палягчаy салдацкi шлях, даваy шанец на лепшы зыход.

Вецер сцiх, спынiyшы невялiкую шэрую хмару над Алесем, пакiдаючы адкрытую прастору для месяца. Зноy пасыпаyся дробны дождж. Алесь накiнуy капюшон i, пад прыгажосць беласнежных кропель, якiя свяцiлiся ад святла месяца, незадаволена блытаy нагамi. Стомленасць авалодвала хлопцам з кожным яго метрам шляху. Здавалася, што цяжкая ноч зусiм не скончыцца. Было слiзка, непрыемна i цяжка. Ён крок за крокам, павольна рухаyся наперад. Ногi пастаянна чаплялiся за нешта, з'язджалi y бок, патаналi y гразi. Алесь адчуваy у сабе не толькi злосць, але i няyдачу сваiх рашэнняy, гаворачы сам сабе, што далей будзе яшчэ горш.

Пазней, скрозь шэрасць, халодны свiтанак прапускаy першыя прамянi жоyтага сонца. Свiтала. Працягваy злёгку iмжыць дождж. Ранняй змрочнай ранiцай было yжо добра прыкметна, як раскiдала мёртвыя целы ад выбухаy, як кавалкi жалезабетону хавалi мiнулую мiрную зямлю, як кроy вайскоyцаy з грамадзянскай мяшалася y гразi, як крыкi дарослых i дзяцей ад баявых ран знiклi разам з грукатам абстрэлаy. Хлопец страцiy яснае бачанне. Было цяжка зарыентавацца, з усiх бакоy пахла порахам i смерцю. Холад пранiзваy усю душу салдата. Ён страцiy стомленасць i цяпер iшоy усё хутчэй i хутчэй. З апошнiх сiл уцякаy ад застылай цемры мiнулых падзей.

Дробны дождж шчыльнай iмжой перашкаджаy глядзець наперад. Алесь абыходзiy чарговы разбураны шматпавярховы дом, выходзiy з-за вугла тоyстага абломка. Як тут жа, ён наткнуyся на невядомага салдата, якi гатовы быy страляць. Алесь моцна спалохаyся ад нечаканай сустрэчы. Яго вочы замiтусiлiся. Па бледным целе прабеглi дрыжыкi. Спатыкнуyшыся ад спалоху крыху назад, ён адной нагой стаy на абломак чырвонай цэглы. І ад таго, Алесь, не жадаючы, сагнуy правую нагу y калене, ледзь было не павалiyся на мокрую груду смецця.

Перад Алесем стаяy чалавек сярэдняга росту, у чорным плашчы, якi зусiм не чакаy убачыць радавога Траyнiка перад сабой. Ад раптоyнай сустрэчы аyтамат незнаёмца гатовы быy выпусцiць кулю y разгубленага хлопца, але той саyладаy з сабой i апусцiy зброю.

– Эй, не дрыжы ты так! Пайшлi. – з упэyненым тонам прамовiy незнаёмы, падаy руку Алесю.

5.

У цэнтры горада, сярод разбураных дамоy, стаяy адзiночны некрануты двухпавярховы будынак. Дробныя кроплi дажджу працягвалi бiць па яго чырвонаму даху. Вецер злёгку заганяy дождж у незашклёныя вокны пабудовы. А малюсенькiя пырскi мачылi апошнiя каляваконныя пыльныя куткi паверхаy.

Сцены першага паверха цвёрда трымалi на сабе yвесь будынак, нягледзячы на часткова абсыпаную, расколатую белую тынкоyку. На пыльнай падлозе ляжала мноства разламаных i ацалелых драyляных рам выставачных карцiн. Самiх жа палотнаy на першым паверсе вiдаць не было. Адно металiчнае крэсла, перавернутае ножкамi yверх, тырчала з кучы рознакаляровага смецця. Паyсюль былi раскiданыя гiльзы. Некалькi кавалкаy чырвонай цэглы валялася каля сцен. Вельмi шмат дробных аскепкаy ад пабiтага шкла i люстэркаy. Жалезабетонная лесвiца, якая злучала два паверхi, знаходзiлася y паyразбураным стане. У ёй не хапала некалькi цэлых прыступак. Уваходных дзвярэй таксама не было i холад вольна гуляy па yсiх памяшканнях. Каля шырокага дзвярнога праёму ляжала пара мёртвых салдат, iх яшчэ мiнулым днём зацягнулi сюды, падчас выбухаy ад бомбаy i мiнамётаy. Целы былi накрытыя цёмна-зялёнай тканiнай, якая хавала халодныя твары салдат.