Нигина ва Мирмалик

Зи борони тири ? аз хок з-он пас

Ба ?ои гия? шохи пайкон баромад.

Фалак бод маддо?и ?, чун дилашро

Мурод аз фалак ?ар ч? буд, он баромад…

Баъде ки ?азанфари Ху?анд зан?ир пора карду киштисавор ба ?удуди Фанокат даромад, лашкариёни му?ул аз ду со?ил ?амла?ои шадид о?оз карданд. Лекин ху?андиёни ?одирандоз бо тир?ои ?адафрас он?оро дур меронданд ва кишти?оро чун бод медавонданд. Мег?янд, ки дар ?удуди Фанокат миёни со?илиён ва киштинишинон дувозда? му?орибаи хунин ба амал омаду сад?о нафар ?урбон шуданд.

???? аз фирори Мирмалик хабар ёфта, худ ба со?или Сай?ун омаду ба сипо?иён фармуд, ки назди даромадго?и Бор?илик?анд дар ду тараф камин нишинанду аз завра?у ч?бу киштию ман?ани?у аррода даруни дарё садди искандар? созанд ва ба гарданшах?о имкони ?аракат нади?анд. Мирмалик, ки дигар ило?и пешрав? надошт, ?ама одамону асли?аю озу?аро аз об берун овард. Далерони ойин?урури то?ик ба хоки ?анд ?адам ни?одан ?амон бо му?ул?ои нишаста дар камин пайкори хунин о?оз намуданд. Он?о бо те?у тир хасмро аз сари бору буна дур андохта, аммо дар па?нои биёбон б?йи хуше аз амон? наёфтанд. ?ама орзу?ои на?иби шеру шербача?о дар ч?ли тасфон чун гули армон пажмурда гашт…

Паланги об? баъди дарёнавардию дарёнабард? бабри биёбонгард шуда, дар бодияи сард ва пурдард аз мобайни реги сурх бо маша??ати то?атшикан ро?и ?аёту мамот кушода, бо хасми бодияпарвардаи сершумор ва та?рибадор, ки паёпай ?амла меовард, ?анг?о бо шамшер ва дандон карда, бору бунаро аз даст дода, бе обу ?изо монда, баъде ки ?ама ёронаш биёбонмарг шуданд, тани тан?о бо се тири камон – якеаш бепайкон ба канори водии марг расид. ?он бар лаб, бо чашмони камнур ва безиё ба ?афо нигарист. Дид, ки се му?ул шитобон аз паяш меоянд, тири бепайкон ба камон ни?оду зе?ро кашид. Дидаи як му?ул аз зарби хаданг мумул шуд, яъне аз дидаи бино ма?рум гашту ?амро?онаш аз тарси ?он мисли ша?ол ?афо гурехтанд. Шери Ху?анд, ки аз ?онаш рама?е монда буд, баъд аз се шабонар?з хазидану тапидан ба ??рган? расид ва аз осмон дуои Саъдиро шунид:

Гараш вилояту фармону ган?у мол намонд,

Бимонд ра?мати Парвардигори ?аффораш.

Бузургвор Худоё, ба фарру давлату ком

Давоми умр биде? сол?ои бисёраш!

Дар пойтахти мамлакати ?ангзада бесомон? ва хар?у мар?и том ?укмфармо буду саг со?ибашро намеёфт. Аксар сипа?солор?о сар аз ?адди паймон берун бурда, ?ар кадом ба кори дилхо?и худ маш?ул буданду Мирмалики саргардон ?азору як дарро к?фта, аз байни лашкариёни соби?и хеш ?амаг? сесад марди ?анг? ?ун карда тавонист. Вай аз ?асрату афс?су надомат пушти даст мегазид, зеро лашкари пароканда наметавонист бо бар?и те?и алмос дасти тавонои Чингизи васвос бибуррад:

И?бол ку?о?, ки маро ёд кун?,

Ё хирмани ?ам?ои маро бод кун?!

Эй бахти бадам, умед намурдаст, биё!

То бар сари г?р ?онам озод кун?!

Муаррихи пурдида Ша?обиддини Насав? он р?з?ои душворро муфассал ба ман ?исса карду мухтасар мег?ям:

– Мирмалик, ки раги оби Сай?унро бо ?авонмард? ёфта, ба хуноби ?игар бор?о аз сари т?фони бало даргузашта буд, дар ?арибхонаи даргумшуда билкулл ноумед нашуд. Аз ёрони ?адимаи ?ангозмуда, ки дилпур буд, мур?и ?айраташ пар афшонду сози корзор кард. Ба Ша?рканд ном мавзеи аз ?ониби душман иш?олшуда нога?он? ?у?ум овард. Аввал ши?наро сар заду сипас хунрезие ?алол карда, ?ама ?ангиёни му?улро кушт. Аз ?алабаи нахустин дар давраи нави мубориза р??баланд гашт, аммо бо хотири парешон зуд ба ??рган? баргашт. Зеро аз паймони пин?онии Хумор Тегин ва амирону шарикони ? дар бобати дастгир ва ма?в кардани Султон ?алолиддин во?иф гардид. ?азанфари Ху?анд подшо?и бетахту к?ло? ва бесару сомонро аз варта на?от дод, лек фа?мид, ки баъди ин ?ама номарди?о осоиш аз дунё набояд чашм дошт, зеро чун нигин аз ма?омаш бархезад, ?ир дар ангуштарин монад!

Султон ?алолиддин ва нига?бону ра?намояш Дамир Малик тавонистанд, биёбони моварои Хоразму Хуросонро таи пан? р?з миёнбур кунанд. ?ол он ки корвониён ин мар?иларо дар муддати шонзда? р?з мепаймоянд. Му?ул?о бо амри ?оони худ аз Марв то Ша?ристон биёбонро ?ал?апеч карданд, то лочин?оро асир гиранд. Наздики Насо ?афтсад савораи му?а??ази му?ул омодаи ?арб меистод. ?алолиддин дудила буд, аммо Дамир Малик далеру чолок бо он?о ?ангид. Барои шикасти душман шамшерзан? ва найзапарто? ба ?адди имкон расонд. Му?орибаи шадид, вале нобаробар бо шикасти му?ул?о поён ёфт. Аз он?о ?амаг? чанд тан бо фирор худро халос карданд ва дар канора?ои русто пин?он гаштанд. Р?зи дигар кишоварзон он гуреза?оро ёфта, сар аз тан ?удо карданд.

Ин дуввумин му?ориба бо лашкари Чингизхон буд, ки Мирмалики мусофир зафар ёфт. Ин карат шамшери мусулмонон бо хуни бутпарастон бештар олуда гардид ва пора?ои бадани бадмаз?аронро дар реги биёбон парешон кард. Муждаи зафар мухлиси дуог?йро ба та?рик овард:

Таъйиди Худой ?офизи ?они ту бод!

Дасти ?ама дар байъати фармони ту бод!

?индуи Зу?ал, ки посбони фалак аст,

Ч?бакзани боми кохи девони ту бод!

Идомаи корзори Мирмаликро аз Саъд? шунидам:

– Маро ?азор забони фасе? боист?, то васфи диловарони замон кунам. Ба чашми худ дидам, ки сипо?и ???? бе?иёс буду сарбозони ?алолиддин андак. Чун лашкар аз ?ар ду тараф р?й дар ?амдигар оварданд, ?амоате мардони зинсавор буздил? карда, зин ба пушт шуданду о?анги гурез намуданд. Мирмалик шамшер дар даст аз ?ой хесту наъра зад: «Эй мардон! Бик?шед, то ?омаи занон нап?шед!» ?анговаронро аз хитоби ?азанфари Ху?анд орият ва ?асорат зиёдат гашту а?лона ?амла бурданд ва бар му?ул зафар ёфтанд. Ёрони чобуксавори Мирмалик аз ?афои душман чун бод бадар ?астанд ва дасту пойи сад?о му?ул бар китф бастанд ва ?амаро назди хаймаи ?алолиддин оварда, пеши пояш партофтанд…

Боз аз бисёр д?сту душман шунидаам, ки ёрони навини Мирмалик, он?ое, ки ба вай даъвии вафо кардаанд, ?он?ои хеш ба ризо фидои ?адами ? карданд! Замоне ки кунгураи ?асри хусрав? даршикаставу шо?и навро борго?и ол? намонда, то парда фур? кашанд, реги биёбон аз оташи те?и родмардони Мирмалик ба ??ш омад! Душмани ?амнок аз ? парешон ва ношод гашту ва?те та?амтани то?ик наздик ояд, нуйони му?ул ба лашкараш мегуфт: «Мабош! Аз Ирвес гурез! ?очмаган номард!» Яъне бародархонди ман ахтари корзор ?ам дар Сай?ун шуду ?ам дар ?ай?ун ва он шо?байте, ки с? сол му?аддам Му?аммад Авфии Бухоро? дар ?узури мо ба ?а?онпа?лавони бистсолаи ху?анд? Мирмалик ибни Мирра?мат э?до карда буд, ягон зарра муболи?а надорад:

Агар Сом буд? дар айёми ?,

Набишт? бар андоми худ номи ?!

Оре, анд ?азор сол му?аддам Соми Наримон дар Самангон бузургтарин бузургмарде аз хал?и ?а?он буд, ал?ол Мирмалик аз оли Сомон ба ин мартаба расида! ?ай?от, ки имр?з дар фур?ати он р?йи чу хуршеди Соми Ху?анд мисли абри навба?ор го? механдаму го?е хуноба мегирям, ки баъди ?айб задани ?алолиддин дар арса тан?о монду аз бекасию бесило?? ва безар? дасташ ба ?ое нарасид ва ночор ?омаи ?аландар? п?шид…

Сай?ун, ки аз дасти ?авони ? ба фи?он омада буд, аз хур?ш бозмонд. Аммо ?алби ноороми ман ?амоно дар ??ш буд:

Садру сариру маснаду айвон гузошт?,

Сад мо?у офтоби дурахшон гузошт?.

Бе разми худ мулуку салотини а?дро

Чун шамъи шабгузошта пажмон гузошт?.

Мулке, к-аз э?тимоми ту назме гирифта буд,

Дар дасти р?згори парешон гузошт?…

Рафтиву аз маосири худ ном то ба ?ашр

Дар сад ?азор дафтару девон гузошт?!

Мирмаликро дар мулки Шом соле чанд рухсор пур аз гард ва р?згор пур аз дард буд, дилаш аммо аз ме?р сард нашуд. Аз ?ир?аи дарвешон ни?об сохту баъде ки фитнаи му?ул андак фур? нишаст ва ?ав?ои куштору алангаи с?хтор хом?ш гашт, ма?з ме?ри диёри ар?манд, му?аббати ёри дилписанд ва шаф?ати лоязоли падар бар фарзанд вайро ба хоки Ватан овард. ?окими бар?манд ва бузургмарди ?удратмандро на дар п?шоку абзори ?анг?, балки дар либоси тозаю озодаи урф? дидан бароям ?айричашмдошт буд, вале шукр гуфтам, ки саломат ва бегазанд мебинамаш! Пас аз сартарошию гармоба рафтан бо мадади машшотаю дарз? зайли пештара озодаю олуфтаю шук??манд гардид ва ?ар ду бо арму?он?ои гаронмоя озими Ворух шудем.

Пас аз дидори зану фарзанд ва бишкастани ташнаг? бо исрори Мирмалик мо ба зиёрати ?абри та?ояш рафтем. Бар сари турбати Шайх Бур?ониддини Вал?, ки дар ?авори мас?иди ин бузургвор зиёратго?и орифони диёр аст, зикри хайр ба ?амил? ва соир? ан?ом дода, сипас бо д?стони соби? ва соди? ла?зае дар б?стонсарои лаби дарё с??бат оростем. Мирмалик, ки ба?оят дилхаста шуда буд, саргузашти худро мухтасар ?икоят карду ?амагон ба шав? омада, мепурсиданду посух мешуниданд. Аммо ман, бо ?ама даъвои шоир?, сомеъ шудаму г?ш кардам ва аз ?азору як гуфтушунуфт якеро намуна меорам.

Шоир Абдулма?ид бо та?айюри ошкоро гуфт:

– Бо ?азор разманда ба му?обили ?афтод ?азор сипо?и му?ул ?ангидану ?атто як нафар талаф надода, дастболо шудани шуморо ?айри ман шояд дигар ягон кас бовар накунад. Ман ч? гуна ба набераю абера?о исбот кунам, ки дар Ху?анд мардумоне намиранда буданд, ки он?оро ?азормард хонданд? ва ин ?а?и?ат аст, на лофу газофи афсонав??!

– Агар са?е? ва бе?араз нигарем, дар таърих такрор бисёр аст. ?адди бузурги мо Исмоили Сомон?, ки амири Бухоро буд, ро?кушо ва ил?омбахши мост, – бо табассуми мала? лаб ба гуфтор кушод Мирмалик. – Таърихро ба ёд оред: Исмоил ибни А?мад азм дуруст гардонид, ки бо Амр ибни Лайс мухолифат кунад. ?ама лашкаре дошт, ?амъ оварду шумурд, ки ду ?азор савор баромад. Аз ду яке сипар дошту аз бист мард яке ?авшанп?ш ва аз ?ар пан?о? сарбоз яке со?иби найза… Бебок аз руди Ому гузашту ба Марв ?амла овард. Ша?наи ша?р гурехту ба шо?и худ хабар кашид, ки Исмоил талаби мамлакат мекунад. Амри Лайс хандиду ?афтод ?азор савор сафарбар кард ?ама баргустувондор бо сило?у уддати тамом!

?арифон дар Балх ба якдигар расиданду масоф карданд. Иттифо? чунон афтод, ки Амр ибни Лайс ба дарвозаи Балх шикаста шуду асир афтод ва ?афтод ?азор сипо?и вай ?азимат карданд. Аммо аз лашкариёни Исмоили Сомон? ?атто якеро ?аро?ат нарасид!

Чаро чунин шуд?

Исмоили Сомониро халифаи Ба?дод, амиралм?ъминин М?ътамид Алало? ба лашкаркаш? ?идоят карда, гуфта буд: «Хуру? кун бар Амр ибни Лайс ва мулк аз дасти ? бурун кун, ки ту ?а?тар? аморати Хуросону Иро?ро, зеро ин мулки падарони ту будааст. Дигар ин ки сурати ту писандидатар аст. Сеюм ин ки дуои ман дар ?афои ту асту Эзиди таъоло туро бар вай нусрат ди?ад. Бад он манигар, ки туро уддату лашкар андак аст, бад он нигар, ки Худои таъоло мег?яд: «Кам мин фиатин ?алилатин ?алабат фиатан касиратан биизнилло?и валло?у маассобирин» Яъне бор?о шудааст, ки гур??е андак бар лашкари бисёр ?олиб омадааст бо фармони Худованд ва Худованд бо сабурон бошад»…

Му?орибаи Ху?анд такрори ин а?оиботи олам асту Пирам Подшо?марди Вал? ?ибланамо, у?дакушо ва мисли Халифаи ислом дуог?и ман буданд. ?ам дар Ху?анд ва ?ам берун аз ватан: дар ?анги ?ирот ?афт то?ики гарданкашу лашкаршикан иштирок доштему ?амро?и пан? тан аз диловарони ?ирав? ба сипо?и ?аштсаднафараи Бахтути «ба?одур» ?амла оварда, корзоре ?онон нишон додем! Инти?оми шоир Зиёуддин ва падарашро ситондем ва тамоми му?ул?ои па?лавонтарошро хоку туроб карда, вориси ?а?и?ии Рустами Достон будани худро фа?мондем.

Агар мадад аз Худованди ме?рубон набуд?, ман дар ?арбу зарб бо му?ул?о асло дастболо нашудаме! Зеро аз аввал то азал ба ?ар як аз соири бандагон хидмате муайян аст ва бе хости Худованди олам барге аз шохи дарахте сарозер наафтад…

Абдулма?ид ?онеъ ва шукуфон гардиду гуфт: